Za kota wolno żyjącego można uznać kota nieposiadającego jakichkolwiek oznak sprawowania opieki przez człowieka, jak np. obroża. Zewnętrzny wygląd nie może pozostawiać wątpliwości, że kot ten zaadoptował się do życia w warunkach niezależnych od człowieka [na podstawie stanowiska Ministerstwa Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 14 lutego 2025 r.]
Kot z zasady jest zwierzęciem udomowionym, a kategoria kota wolno żyjącego nie została wyodrębniona ze względu na gatunek, ale z uwagi na miejsce jakie zajmuje w ekosystemie. Tryb życia, brak lub niski stopień oswojenia z człowiekiem, sprawiają, że koty nie powinny być wyłapywane i przekazywane do schronisk, ale traktowane z zasadą humanitarnego traktowania.
Ustawodawca jasno określił w art. 11a ustawy o ochronie zwierząt obowiązek sprawowania przez gminy opieki nad kotami wolno żyjącymi. Zadanie realizowane jest przy wsparciu Społecznych opiekunów kotów wolno żyjących, wolontariuszy oraz organizacji społecznych.
Zadania i opieka nad kotami wolno żyjącymi polegają na:
ustalaniu miejsc, w których przebywają koty wolno żyjące;
zapewnieniu budek dla kotów w miejscu ich bytowania;
zapewnieniu dokarmiania;
zapewnieniu opieki weterynaryjnej;
ograniczaniu liczebności ich populacji poprzez zapewnienie bezpłatnej kastracji kotów;
trwałym znakowaniu kotów wolno żyjących poddanych kastracji, poprzez wszczepienie mikroczipa;
prowadzeniu przez urząd bazy danych w postaci rejestru zwierząt zaczipowanych;
usypianiu ślepych miotów.
Jak zostać społecznym opiekunem kotów wolno żyjących?
Wydział Ochrony Środowiska i Rolnictwa jest w stałym kontakcie ze Społecznymi opiekunami kotów wolno żyjących bytujących na terenie Gminy Czechowice-Dziedzice. Aby zostać opiekunem kotów wolno żyjących należy złożyć w Wydziale Ochrony Środowiska i Rolnictwa Urzędu Miejskiego w Czechowicach-Dziedzicach stosowny wniosek ze wskazaniem miejsca bytowania kotów oraz ich ilością. Miejsca dokarmiania powinny być utrzymane w czystości, a koty tam przebywające zaleca się poddać zabiegowi kastracji oraz znakowania w wyznaczonej lecznicy. Zabiegi kastracji kotów wolno żyjących wykonywane są na zlecenie i koszt Urzędu Miejskiego w wyznaczonym gabinecie weterynaryjnym. Karma na dokarmianie kotów wolno żyjących oraz budki wydawane są przez Wydział Ochrony Środowiska i Rolnictwa Społecznym opiekunom kotów wolno żyjących. W przypadku zabudowań wielorodzinnych opiekun musi uzyskać zgodę właściciela lub zarządcy na dokarmianie i postawienie budki.
Wszelkie działania podjęte przez zarządców nieruchomości, jak też osoby opiekujące się wolno żyjącymi kotami, powinny odbywać się z zachowaniem zasad współżycia społecznego tak, aby nie stwarzać uciążliwości dla mieszkańców, a jednocześnie zgodnie z wymogiem ustawowym humanitarnie traktować zwierzęta [Dobrowolska N., Status prawny kota w Polsce, Brzezia Łąka, 2019].